Hello My Name is Helen Murphy...

Pjesa e mëposhtme vjen nga faqet 320-329 e librit “Rrëfime lirie”. Pjesë nga ky kapitull janë publikuar edhe më herët nga gazeta Dita (gazetadita.al) në Tiranë dhe nga portali maqedoniashqiptare.com…

Stuhia për mua nuk kishte sosur ato kohë. Kishin kaluar vetëm pak ditë nga ai ballafaqim grotesk në Divizionin e Europës. Por siç duket inati patologjik ndaj meje nuk njihte kufij. Ishin ditët e fundit të pranverës së vitit 1990. Si çdo ditë, në orën shtatë të mëngjesit shkova në punë. Në tavolinën time të punës gjeta një korrespondencë të shkurtër — siç ndodhte gjithmonë që shefi i shërbimit, i cili vinte i pari në mëngjes sipas procedurës, na linte të gjithëve në tavolinë ndonjë material për të përkthyer — të cilën duhet ta përgatisja. Zakonisht, meqë bëja edhe punën e producentit, nuk përktheja materiale të gjata. E mbarova atë korrespondencë dhe ia dorëzova editorit për ta redaktuar.

Pak pas orës nëntë të mëngjesit, tringëllon zilja e telefonit në tavolinën time të punës. Në çdo tavolinë, të gjithë ne punonjësit e Zërit të Amerikës, kishim nga një telefon personal. Po më telefonin nga një zyrë e USIA-s, agjencisë mëmë, ku bënte pjesë edhe Zëri i Amerikës. Përtej fillit lidhës të telefonit dëgjoj zërin e një zonje:

— Po flas me zotin Shaqir Salihu nga shërbimi në gjuhën shqipe?
— Po, unë jam, — iu përgjigja.
— Unë jam Helen Mërfi. Do të doja të bisedonim pak bashkë. Kur e keni të përshtatshme të vini në zyrën time?
— Më duhet të bisedoj me shefin tim dhe të tregoj.
— Në rregull. Fol me shefin dhe më trego se kur e keni të mundur që të vini te zyra ime gjatë ditës së sotme. Nëse do të vinit rreth orës 10 paradite, do të ishte shumë mirë.

Në atë kohë, nuk e njihja fare atë zonjë. As që ia kisha idenë se kush mund të ishte apo me se merrej. Më vonë mësova se detyrat e zonjës Helen Mërfi ishin ato të një nëpunëseje të personelit që zakonisht merreshin me një gamë të gjerë gjerash të tilla si fillimi i testimeve për aplikuesit, mbajtja e lidhjeve me Departamentin e Shtetit dhe me agjencitë e tjera lidhur me emërimin e punonjësve, përshkrimi i detyrave të vendit të punës, ruajtja e dokumenteve administrative dhe të vlerësimit të punonjësve, përpunimi i kërkesave të trajnimit dhe përgjigja ndaj pyetjeve të punonjësve, menaxherëve dhe ekzekutivëve lidhur me aspekte të ndryshme të punësimit në qeverinë federale. Nga kërkimet që bëra së fundmi për atë zonjë, ma përshkruan si një grua të matur, të arsyeshme, serioze dhe profesionale, për të cilën kishin mendim të mirë të gjithë ata që punonin me të.

Shkova te zyra e shefit te shërbimit dhe i shpjegova që një zyrtare e agjencisë USIA kërkonte të takohej me mua. I kërkova leje që të shkoja. Më tha se do të shihte se cili mund të më zëvendësonte përkohësisht në punën time si producent atë ditë dhe më dha leje. Më tha që mund të shkoja pa asnjë problem. Pas kësaj, e mora në telefon zonjën Mërfi dhe i thashë që në orën 10 mund të shkoja te zyra e saj.

Ky ishte provimi im i parë që po i nënshtrohesha pa e ditur fare se për çfarë bëhej fjalë. Në jetën time kam hyrë në provime të ndryshme, por gjithmonë e kam ditur se çfarë provimi po i nënshtrohesha. Ky ishte një provim “Jetë apo vdekje”… Ndoshta më mirë që nuk e dija se nga trembja se mund të dështoja, do të ngatërrohesha e nuk do ta kaloja këtë provim aq të vështirë.

Në orën 10 fiks, paraqitem në zyrën e zonjës Helen Mërfi. Në derën e zyrës së saj, që ndodhej në katin e katërt të godinës së USIA dhe që nuk ishte shumë larg nga ndërtesa e Zërit të Amerikës, shënohej numri 402. Hyra në atë zyrë të madhe, e cila ndahej në disa pjesë. Në hyrje ishte një goxha hapësirë. Në të djathtë ishin disa kolltukë me lëkurë ngjyrë portokalli. Dukeshin të rehatshëm porsa t’i shihje, pa u ulur ende në ta. Pranë tyre ishte një tavolinë mesi, që në raste të caktuara shërbente për të mirëpritur ndonjë të ftuar, për ndonjë kafe. Në anën tjetër ndodhej një tavolinë e madhe rrumbullake, me karrige përreth, që shërbente për mbledhje. Pas atij holli, shtrihej një korridor i ngushtë dhe në të dyja anët e tij gjendeshin zyra të vogla. Askush nuk pipëtinte. Mbretëronte një qetësi, a thua se në atë zyrë nuk gjendej askush.

Zonja Mërfi më doli përpara për të më pritur. Më uroi mirëseardhjen dhe më tha që të ulesha e ta prisja, derisa të merrte dosjen time. Në atë çast një ndjesi frike më përshkoi trupin. Për momentin mendova se mos po e pësoja si kolegu dhe miku im Afrim Luboteni. Edhe ai në atë zyrë e kishte marrë letrën e dëbimit nga puna. Nuk vonoi shumë. Pas tre-katër minutash, zonja Mërfi, e shoqëruar nga dy punonjës të tjerë, të rinj në moshë, erdhi tek unë. U ulëm në tavolinën e mbledhjeve, që gjendej sapo hyje në atë zyrë, majtas. Mënyra se si po sillej me mua. Toni i zërit të saj, më bëri të mendoja që ky takim ishte i një natyre të veçantë. Përkujdesja që ajo tregonte ndaj meje i ngjante asaj të mësueses së klasës së parë që i trajton nxënësit e vegjël me qetësi dhe përkëdhelje, në mënyrë që ata të përshtaten më së miri. Kjo po më ngjallte shumë dyshime.

— Mos u shqetësoni! Ne të kemi ftuar vetëm për të bërë një bisedë të shkurtër, për të mësuar pak më shumë mbi jetën tënde. Po fillojmë me një pyetje të thjeshtë: Si quheni ju dhe nga jeni me origjinë? — m’u drejtua zonja Mërfi, me atë ton të qetë dhe përkujdesës.

— Quhem Shaqir Salihu. Kam lindur në Kosovë, në atë pjesë të Shqipërisë që tashmë është nën sundimin e Jugosllavisë.
— A ke qenë në burg ndonjëherë? — Po, kam qenë.
— Kur keni qenë në burg?
— Unë kam qenë dy herë në burg. Në vitin 1966 dhe më 1968-n. Në burgjet e Jugosllavisë. Jam burgosur për motive politike. Ne kërkonim të drejta të barabarta me kombësitë e tjera që përbënin Jugosllavinë.
— Sa kohë keni qëndruar në burg?
— Nuk kam qëndruar shumë. Herën e parë, në vitin 1966, kam qëndruar rreth dy muaj e gjysmë. Ndërsa për së dyti, pak më shumë, rreth katër muaj. Pas seancave të para të gjyqit, më liruan që të mund të përgatitesha në liri për shkallën e dytë të gjykimit. Pak pasi u lirova, në vend që të përgatisja mbrojtjen time, u arratisa fillimisht në Itali dhe më pas në ShBA, pasi mora të drejtën për strehim politik.

Pas kësaj më pyeti për disa të dhëna personale. Më pyeti se ku banoja, nëse isha i martuar dhe a kisha fëmijë, sa fëmijë kisha, nëse bashkëshortja ime punonte apo jo. U interesua edhe për gjendjen time ekonomike, nëse kisha të ardhura të mjaftueshme dhe a i përballoja dot faturat mujore dhe taksat. I kallëzova që me përpjekje dhe me kursime, së bashku me bashkëshorten, ia dilja. Kjo për faktin se unë nuk pija alkool dhe nuk bëja shpenzime të tepërta. Pasuan edhe pyetje për punën; kur kisha filluar punë në Zërin e Amerikës; çfarë pozicioni mbaja; me çfarë kishte të bënte puna ime e përditshme. Zgjati më shumë se një orë kjo seancë pyetjesh dhe ende nuk po kuptoja se çfarë po ndodhte, përveçse kisha një ndjenjë të fortë pasigurie për të ardhmen time. S’po merrja vesh se ku donte të dilte zonja Mërfi me gjithë ato pyetje dhe me atë sjellje. Vura re se dy personat e tjerë nuk flisnin fare. Thjesht mbanin shënime. Zonja Mërfi po më pyeste me përpikëri për çdo lloj hollësie të mundshme, që nga periudha e burgut, jeta në Itali dhe në ShBA.

— Çfarë marrëdhëniesh keni me kolegët tuaj? — vijoi të më pyeste ajo.
— Shumë të mira. Të përzemërta, — i përgjigjem.

Pas gjithë kësaj seance me pyetje-përgjigje, m’u krijua përshtypja se ajo po më kuptonte dhe më besonte. Më në fund, siç thotë një shprehje e urtë shqiptare, “gjuha shkoi atje ku dhemb dhëmbi.”

— Zoti Salihu, më tregoni të vërtetën. Si janë marrëdhëniet mes jush dhe shefit tuaj? Nuk po flas për marrëdhëniet në fushën teknike në punë, por për ato njerëzore.

Kjo më bëri që unë të fitoja njëfarë besimi tek ajo zonjë. Për këtë, unë thashë me shaka:

— Si Hitleri me Stalinin.
— Si është e mundur kjo?
— Qëkurse ka ardhur në krye të shërbimit në shqip, shefi im është munduar për të na larguar nga puna disa anëtarë të redaksisë. Më parë ka larguar një koleg timin. Posaçërisht, ai dëshiron që në shërbimin tonë të mos ketë asnjë punonjës me origjinë nga rajoni i Kosovës.

Në atë moment, zonja Mërfi iu kërkoi dy punonjësve të tjerë që po mbanin shënime që të largoheshin. Nga biseda me mua kishte kuptuar sinqeritetin tim. Dëshironte të fliste privatisht dhe pa u mbajtur shënime në procesverbal.

— Dëgjoni, zoti Salihu, — m’u drejtua pasi kishin ikur dy punonjësit e tjerë, — Zëri i Amerikës ka kërkuar nga zyra jonë që të bëjmë vlerësimin për shëndetin tuaj mendor. Nëse unë nuk do të isha takuar me ju dhe nuk do të dëgjoja atë që më thatë, ju do të niseshit për në spitalin “Saint Elizabeth” këtu në Uashington DC për trajtim ndaj problemeve me shëndetin mendor. Kjo do të sillte edhe largimin tuaj nga puna, sepse do të konsideroheshit i papërshtatshëm për të punuar në një mjedis me njerëz të tjerë. Por çdo gjë mbaron sot këtu. Kjo çështje nuk do të shkojë më tutje. Ju kthehuni në zyrën tuaj. Po ju lutem jo si punonjëse e agjencisë federale të informimit, por si motra juaj, mos e provokoni atë individ. As mos i tregoni se ku keni qenë dhe se çfarë ndodhi këtu. Ai e di këtë. Përpiquni të silleni normalisht, sikur asgjë s’ka ndodhur.

Një ndjenjë e çuditshme më kishte pushtuar. Isha tepër i tronditur nga ajo që dëgjova. Njëherësh isha edhe i gëzuar. Sinqeriteti dhe e drejta kishin triumfuar. Një njeri i mirë si zonja Helen Mërfi e kishte kuptuar atë përpjekje për padrejtësi që donin të më bënin dhe e kishte mbyllur me kaq. Zonja Mërfi më përcolli deri në dalje të ndërtesës në katin e parë. Më shtrëngoi dorën dhe më përshëndeti. Në sytë e saj dukej qartë ndjenja e dhembshurisë që e kishte përfshirë.

Ende në ditët e sotme, kur e kujtoj atë ditë, trupin ma përshkojnë drithërimat dhe një re e zezë mllefi më vlon mbi kokë. Shpeshherë rri e mendoj se ç’do të bëhej me mua nëse ajo zonjë, Helen Mërfi, do të kishte qenë thjesht një mendjelehtë, një burokrate, që do t’i firmoste pa i parë fare shkresat dhe kërkesat që i vinin në tavolinë. Nëse ajo do të caktonte fatin e keq për jetën time. Nëse ajo do të bëhej xhelati, që si në mesjetë do të më priste kokën, për një vendim që e kishte marrë dikush tjetër — vendimin për të më shkatërruar jetën.

Edhe sot e vras mendjen se çfarë do të ndodhte me familjen time, gruan dhe dy fëmijët. Se si do të më shkatërrohej familja. Se si ime shoqe Ana do të gjendej në mes të katër rrugëve, e papunë, apo me një punë me të ardhura modeste, së bashku me djalin Ilirin dhe vajzën Donikën, të cilët ishin ende fare të mitur. Se si do të mbeteshin pa shtëpi, sepse nuk do të kishin të ardhura të mjaftueshme për të paguar kredinë. Ndërsa unë do të dergjesha në spitalin e të çmendurve në “Saint Elisabeth”, pa qenë i çmendur. Mbase qëndrimi i mbyllur atje brenda dhe me familjen time të shkatërruar do të më çmendte me të vërtetë. Kjo për mua ishte më shumë se një tentativë vrasjeje. Edhe pasi të dilja nga ajo çmendinë, askush nuk do të më punësonte më. Askush nuk dëshiron të punësojë dikë që ka një kartelë të çmenduri, dhe që ka qenë për disa kohë në spital, pavarësisht nëse është apo jo i çmendur.

Për fatin tim të mirë dhe për fatin e mirë të bashkëshortes sime dhe të dy fëmijëve, ai skenar tragjik nuk u përmbush. Nuk u përmbush as dëshira e një mendjeje djallëzore për të më shkatërruar jetën dhe familjen. E kam diskutuar shpeshherë me miq të afërt dhe të largët, me njerëz të thjeshtë dhe të rëndësishëm. Të gjithë kanë qenë në një mendje: tentativa për të më mbyllur në një çmendinë dhe për të më shkatërruar jo vetëm mua si njeri, por edhe familjen time, ka qenë dhe mbetet një krim i llahtarshëm që vetëm mendje të sëmura sadiste mund ta bëjnë. Unë nuk dua të vë gishtin ndaj askujt, por gjykojeni vetë ju të dashur lexues, nisur nga rrethanat e asaj kohe, të cilat i kam shpjeguar qartë me aq njohuri sa unë kam pasur dhe me aq sa kam kuptuar se kush mund të ishte përgjegjës. Edhe sot i lutem dhe e falënderoj Zotin që më çoi në duart e asaj zonje të nderuar, e cila me disiplinën e lartë për punën dhe me njerëzinë që shfaqi, më shpëtoi jetën. Timen dhe jetët e familjarëve të mi. Përjetë i kam qenë dhe do t’i jem mirënjohës zonjës Helen Mërfi. Kjo botë është e tejmbushur me padrejtësi dhe me njerëz tepër të këqij, sadistë dhe të pamëshirshëm. Por ende ka shans të mbijetojë bota, kur gjenden mbi të njerëz të dashur, të sjellshëm dhe që janë të kujdesshëm e të disiplinuar në punën e tyre, siç ishte rasti i zonjës Helen Mërfi.

U ktheva në zyrë për të vijuar punën. Ishin çaste shumë të vështira për mua. Shefi im kishte ndërmarrë një përpjekje të fundit karshi meje, që jo vetëm do të më kishte çuar në largimin nga puna, por do të më shkatërronte familjen. Do të më shkatërronte jetën. Unë nuk dua të jem i njëanshëm dhe dua ta përcjell me objektivitet për lexuesit e mi atë ndodhi. Atyre po ua le në dorë gjykimin për këtë veprim kundër meje. Por zotohem para të gjithëve, me sinqeritetin dhe çiltërsinë më të madhe, për vërtetësinë e atyre që kam shkruar në këto rreshta. Ajo ishte një gjëmë që ishte përgatitur ndaj meje.

Nuk reagova fare, dhe ashtu siç më porositi zonja Mërfi, vazhdova të punoja normalisht, sikur të mos kishte ndodhur asgjë. Por përbrenda po më gërryente një ndjesi e përzier. Ndieja zemërim dhe keqardhje. “Si mundet një njeri, i së njëjtës racë, etni, gjuhë dhe fe, që të shkojë deri në atë pikë, sa të shkatërrojë karrierën, familjen dhe jetën e një njeriu që e njihte prej vitesh,” mendoja me vete. Gjithsesi nuk ia përmenda kurrë këtë. Pasi u ktheva, ai nuk më pyeti fare se përse më kishin kërkuar dhe se çfarë kishte ndodhur. Zakonisht, në të tilla raste, kur një zyrë tjetër më thërriste mua ose ndonjë koleg, ai pyeste se çfarë po ndodhte. Madje ato ditë, shefi im nuk guxonte të më shikonte në sy.

Shumë vite më vonë, kur praktikisht e kisha mbaruar librin dhe po e përgatisja për botim, mësova një të vërtetë tjetër të hidhur që kishte lidhje me atë çka më ndodhi atë ditë. Unë nuk kisha qenë i vetmi punonjës i shërbimit në shqip që i ishte bërë kjo poshtërsi. Një taktikë e ngjashme ishte synuar të përdorej më herët edhe ndaj një punonjëseje të Zërit të Amerikës, Fehime Pipës. Fehime Pipa ishte një prej punonjësve më të kualifikuar në atë kohë në shërbimin në shqip të Zërit të Amerikës. Ajo ishte njohëse shumë e mirë e pesë gjuhëve të huaja dhe kishte gradë masteri. Por, në vitet ‘80, për shkak të përplasjes me shefin e asaj kohe, Frank Shkreli, si dhe me editorin Gasper Kiçi, Pipa u detyrua të largohej.

Në një artikull të botuar në një gazetë shqiptare të titulluar Krahu i shqiponjës, e botuar nga Lidhja Çame në Mërgim, në numrin e prillit 1985, Fehime Pipa shtjellon arsyet që e çuan në largimin nga VOA ku rrëfen për marrëdhëniet e acaruara dhe të përçara që ekzistonin që atë kohë në shërbimin tonë. Unë nuk dua të gjykoj dhe të mbaj krahun e askujt në atë përplasje që ka ndodhur. Por diçka që më bëri përshtypje ishte fakti se Shkreli e kishte këshilluar atë që, sipas tij, për shkak të problemeve të saj, të takohej me një psikolog. Nëse nuk do të dorëhiqej, siç tregon Pipa, Shkreli ishte shprehur se me shumë mundësi herën tjetër do të shkonte në një spital për sëmundje mendore.

Pra, në këtë pjesë, unë gjej një tjetër rast, një tjetër njeri që ka punuar në atë shërbim, që thotë se shefi i shërbimit tonë, Shkreli në atë kohë, ka përdorur gjithfarësoj mënyrash për ta larguar nga puna, për shkak se ajo kishte mendim ndryshe nga ai. Dhe jo vetëm kaq. Largimi nga puna në atë rast do të ishte e keqja më e vogël. Ashtu si në rastin tim, një shtrim i mundshëm në një spital të sëmund- jeve mendore do ta shkatërronte përfundimisht, si dhe familjen e saj. Mbase nisur nga ky rast, kjo taktikë, në mënyrë shumë të stërholluar, është ndjekur edhe ndaj meje nga shefat e kohës. Mua nuk ma ka thënë dikush në sy këtë, ashtu siç Pipa pretendon se ia ka thënë Shkreli, por ama rrjedha e ngjarjeve nuk lë shumë hapësirë për interpretim tjetër. Pipa, në këtë shkrim, vjen me një dëshmi që nëse unë do ta kisha ditur do të më kishte ndihmuar shumë në ato vite sprove në Zërin e Amerikës. Gjithashtu, kjo ngre pikëpyetje nëse ka edhe njerëz të tjerë në VOA që janë provokuar në këtë mënyrë dhe që nuk kanë guxuar të flasin… Këtë metodë të shëmtuar për zhdukjen e kundërshtarëve duke i dërguar nëpër institucione psikiatrike e kanë përdorur vetëm diktatorët komunistë sovjetikë si Stalini e Brezhnjevi më vonë. Shërbimi në shqip i Zërit të Amerikës është i vetmi që ka shkruar aq larg sa të dërgojë anëtarë të stafit në spitale të çmendurish.

Përçarja mes anëtarëve të stafit dhe problemet e herëpashershme gjithashtu nxirren në pah nga Fehime Pipa në atë shkrim. Madje ajo përmend edhe atë që qarkullonte si shaka apo tallje në mjediset e VOA-së, që nëse dikush bënte ndonjë gabim në shërbime të tjera, si me shaka, eprorët e tyre u thoshin se nëse nuk sillen mirë, do t’i transferonin në shërbimin në shqip.

Rasti i Pipës është tragjik. Ajo punoi për njëfarë kohe në Nju-Jork për Zërin e Amerikës dhe më në fund dha dorëheqje në vitin 1984. U transferua në Uashington ku jetoi e vetme. Më vonë u sëmur nga kanceri. Pasi shëndeti i saj u përkeqësua edhe më tej, shiti shtëpinë dhe u shpërngul në atdhe, në Tiranë, ku ndërroi jetë pak vite më parë.

Prill 1985 — Shkrimi i Fehime Pipës në gazetën shqiptare në ShBA, Krahu i shqiponjës, botuar nga Lidhja Çame në Mërgim. Në këtë shkrim në anglisht ajo shpjegon shumë gjëra që shkonin keq në shërbimin në shqip të VOA-së. Faqja e parë.

Prill 1985 — Shkrimi i Fehime Pipës në gazetën shqiptare në ShBA, Krahu i shqiponjës, botuar nga Lidhja Çame në Mërgim. Në këtë paragraf të zmadhuar tregohet pjesa ku Pipa thotë se si Shkreli e ka kërcënuar se do ta çonte në një spital për sëmundjet mendore nëse ajo nuk jepte dorëheqjen dhe nuk takohet me një psikolog. Përkthimi fjalë për fjalë i dy fjalive të fundit: “Në shënimin e tij të datës 1 nëntor 1984, Zoti Shkreli më këshillon mua që të takohem me një psikolog. Nëse unë nuk do të jepja dorëheqjen, me shumë mundësi do të më çonin në një spital të sëmundjeve mendore.”

Mësoni më shumë për Zërin e Amerikës në shqip. Lexoni pjesë të librit, nga faqja 355-378 duke klikuar këtu.

Klikoni këtu për të mësuar më shumë rreth librit “Rrëfime lirie”.